Kennis over bodem is van internationaal belang

*Dit artikel verscheen in de Friese Kansen lustrumkrant van december 2021. 

“Parkinson wordt veroorzaakt door pesticiden, dat is bewezen. Dat lijkt me een plausibele reden om te stoppen met het gebruik van pesticiden, om te beginnen in Friesland.” Cees Buisman maakt meteen duidelijk dat hij er voorstander van is om de landbouw snel biologisch te maken. Wetenschappers verbonden aan Wetsus verdiepen zich in de bodem (‘soil’), op zoek naar oplossingen.

Wetsus is het Europese kenniscentrum voor duurzame watertechnologie in Leeuwarden. Er is een nauwe band met Wageningen University & Research. Kijk alleen al naar de twee petten van Cees Buisman: hoogleraar Wageningen University & Research en wetenschappelijk directeur Wetsus. Cees: “Wetsus hanteert een uniek systeem bij het doen van onderzoek. Ten eerste doen we alles met PhD-studenten. Die worden begeleid door hoogleraren van verschillende universiteiten, waardoor multidisciplinair onderzoek gegarandeerd is. Ten tweede werken we samen met bedrijven. Die zijn qua kennis op deelgebieden vaak verder dan universiteiten. Daardoor kunnen we innovatief – en sneller – werken.

Onderzoeken zolang het relevant is

Waarom doet een waterinstituut onderzoek naar de bodem? Cees legt uit: “Door klimaatverandering heb je extreem weer: veel regen én droge periodes. De vraag rees: hoe optimaliseer je de bodem dat deze als spons kan fungeren: bij regen snel water opnemen en bij droogte water vasthouden? Al snel kwam om de hoek kijken dat die spons ook vruchtbaar moet zijn. Ook kwamen we tegen dat pesticiden via de bodem in ons drinkwater terecht komen. En dat het bodemleven rijk moet zijn; het microbioom (zie pagina 22) moet op orde zijn. Zo werkt wetenschappelijk onderzoek: je rolt van de ene in de andere onderzoeksvraag. Zo lang ze relevant zijn, is het het onderzoeken waard.”

Relevant is het onderzoek zeker. Drinkwaterbedrijven hebben er belang bij, want wat bij u thuis uit de kraan komt, moet schoon en gezond zijn. Boeren hebben er belang bij; zij willen een gezonde bodem voor hun gewassen of gras voor de koeien. Bovendien hoef je een bodem met voldoende organische stoffen minder te bemesten. Ook zijn bedrijven belanghebbend; zij kunnen technologieën en toepassingen ontwikkelen. Die bedrijven zijn niet onbelangrijk, want zij betalen mee.

Ook het Biosintrum doet onderzoek naar de bodem. Dat is geen wetenschappelijk, maar toegepast onderzoek. Een heel andere benadering, maar minstens zo interessant. Beide onderzoeken vullen elkaar aan en voeden elkaar. Wetsus is dan ook verbonden aan het Biosintrum en veel bedrijven zien het belang in en doen ook aan beiden mee.

Wat heeft Friesland hieraan?

Cees: “Friesland is uniek: nergens op de wereld vind je zoveel boerenbedrijvigheid met graslanden geconcentreerd. Met kennisinstituten als het Biosintrum, Van Hall Larenstein en Wetsus die er bovenop zitten. Waaraan dan weer bedrijven verbonden zijn. Dit allemaal samen biedt Friesland de unieke mogelijkheid om internationaal voorop te lopen met kennis van de bodem, bodemerosie, bodemleven, bemesting, organische stoffen, enzovoort enzovoort. Dit is een typische Friese kans!”

Antwoorden? Vragen!

Wanneer is het bodemonderzoek geslaagd? De wetenschapper in Cees beantwoordt deze vraag met wedervragen. “Tja, als een boer weet wat hij kan doen om de bodem te verbeteren. Maar kent hij ‘de bodem’ wel, zijn eigen deel? Moeten we weer terug naar vroeger? Toen werd een overzichtelijk lapje grond generaties lang bewerkt door één familie. Daardoor wist de boer tot op de vierkante meter nauwkeurig hoe de bodem reageerde op omstandigheden, en wist hij deze perfect te bewerken. Tegenwoordig hebben melkveehouders gemiddeld tegen de zestig hectare grond die ze alleen maar zien vanaf hun trekker, of zelfs dat niet. De bodem is overal weer anders. Wat dit betreft werkt schaalvergroting niet, want hoe krijg je het dan voor elkaar om de bodem te verbeteren?” Het is duidelijk: er is nog veel ruimte voor onderzoek.

Meer, veel meer

Ontdek hier meer op de website van Wetsus.

Boer profiteert van werk Stichting Bodem & Gezondheid

*Dit artikel verscheen in de Friese Kansen lustrumkrant van december 2021. 

“Juist hier in het agrarische Friesland, zijn we afhankelijk van de grond waarop gras voor de melkkoeien groeit, en waar granen en groenten worden geoogst voor menselijke consumptie. Een levende, humusrijke en vitale bodem is dé basis voor gezonde gewassen met een hoge voedingswaarde”, Aldus Anne Jan Zwart, directeur van het Ecomunitypark en voormalig directeur van ECOstyle. Bij Friese Kansen 2018 was er consensus dat de Friese bodem niet meer de basis was waar de agrarische sector op kon terugvallen.

Anne Jan: “Gepassioneerde Friezen uit de triple helix – onderwijs, ondernemers en overheid – constateerden dat de Friese agrarische sector een enorme kracht is van deze provincie. Inclusief de hele daaraan gekoppelde keten (zuivel, food). De basis van agribusiness is de bodem. En die bodem, daarmee is iets fundamenteel mis.”

Jetze Botma, betrokken vanuit de Stichting FB Oranjewoud: “Vanaf de jaren vijftig hebben we in Nederland succesvol ingezet op het verhogen van de landbouwproductie. De focus is in de daarop volgende zeven decennia gelegd op het verhogen van de opbrengsten per hectare en per koe. Deze intensivering van de landbouw heeft veel gevergd van de bodem. Ondertussen is het besef gegroeid dat naast de kwantiteit juist de kwaliteit (voedingswaarde) van zuivel, groenten, aardappelen en vlees minstens zo belangrijk, en misschien zelfs belangrijker, is.” De bodem speelt daarbij een cruciale rol.

Gezonde grond = gezonde planten = gezond eten = gezonde mensen

Jetze vervolgt: “Het project van het BioSintrum onderzoekt samen met boeren als eerste de kwaliteit van de grond. Dit vanuit de gedachte: gezonde grond = gezonde planten = gezond eten = gezonde mensen. Het project levert informatie en inzichten op voor de boeren. Informatie omtrent de vitaliteit van de eigen grond. Inzichten die richting kunnen geven hoe de grond vitaler kan worden gemaakt. Kennis over de voedingswaarde die gewassen realiseren op deze grond. FB Oranjewoud vindt het waardevol om een bijdrage te geven aan het toekomstperspectief voor boeren en agrisector middels het steunen van het BioSintrum project.”

Welke kans biedt dit?

Anne Jan vult aan: “Friesland heeft een sterke agrarische sector én we hebben hier praktisch alle bodemsoorten van Nederland, op löss na. De perfecte proeftuin dus om uit te vinden hoe we de bodem kunnen herstellen en er weer gezondere gewassen kunnen laten groeien.” FB Oranjewoud zag het belang hiervan en heeft een aanjaagpremie geleverd. Jetze: “Omdat dit een unieke kans biedt voor het Friese bedrijfsleven en voor Friesland in zijn geheel. Dit is een project voor de volgende generaties; we willen tenslotte nog honderden jaren eten van de Friese bodem. Een gezonde bodem is goed voor de volksgezondheid. We doen dit dus voor boerenbedrijven en de consument! Daarom hebben we in 2020 de Stichting Bodem & Gezondheid opgericht.” Adres: Biosintrum Oosterwolde, op het Ecomunitypark.

Aanstekelijke, pragmatische aanpak

Anne Jan vertelt enthousiast: “De insteek die we hanteren is pragmatisch, uitgaand van de mogelijkheden, de belangen en het verdienmodel van de boer. Deze aanpak is uniek. Geen jarenlange wetenschappelijke onderzoeken, niet alles suf analyseren, maar gewoon de boer op, kennis opdoen, ervaringen delen. Die aanpak werkt aanstekelijk, want boeren zijn zeer geïnteresseerd. Ze zien verschillen in opbrengsten en willen weten waarin ‘m dat zit. Friese boeren krijgen nu de kans om zich te onderscheiden.”

Focus op de bodem

De kracht van de aanpak van de Stichting Bodem & Gezondheid is dat het dicht bij de praktijk van de boer ligt. Deze heeft er direct profijt van, daarom doet hij enthousiast mee. Anne Jan: “Een veehouder zei pas tegen mij dat hij zich bijna een akkerbouwer voelde, omdat hij zo bezig was met het verbeteren van zijn gras, zijn weilanden. Zijn focus lag anders altijd op de melkproductie.”

Microbioom: reuze belangrijk!

Even een stukje biologie: in je lijf leven microben, allemaal samen vormen ze het microbioom. Dat bestaat uit protozoa, schimmels, virussen, gisten en bacteriën. Niet schrikken: zo’n anderhalve kilo zit er – as we speak – in je darmen. Geruststelling: dat is zeer gezond! Het is de kunst om het gezond te houden. Dat doe je met name door gezond te eten. Laat nou de bodem ook een microbioom hebben! Gewassen die daarop groeien, geven dit – als je die eet – door aan je darmen. De som is simpel: bodem gezond = darmen gezond. Echter net zo simpel is: bodem uit balans = darmen uit balans. En laten de darmen nou enorm belangrijk zijn voor het welbevinden van een mens. Ook chronische ziekten en andere aandoeningen houden verband met je darmen. Kortom: er valt hier veel te winnen.